یادگار سفر به شهر قم؛ صنایع دستی شیک و سوغات معروف قم

صنایع دستی استان قم مانند سایر مناطق کشوراز پیشینه و قدمت دیرینه ای برخوردار هستند. استان قم به دلیل موقعیت جغرافیایی کویری، امکانات کمتری برای رونق فعالیت کشاورزی و دامداری داشته است. در نتیجه روستاییان این استان برای امرار معاش به تولید صنایع دستی مشغول شده اند. هم اکنون یکی از مهم ترین بخش های مولد اقتصادی در سطح استان، حوزه صنایع دستی است.
همچنین شهر قم به دلیل موقعیت جغرافیایی در طول سال میزبان مسافران داخلی و خارجی زیادی می باشد. صنایع دستی یکی از جاذبههای گردشگری شهر مذهبی قم است که دارای بازار پررونقی می باشد.
از جمله صنایع دستی های مهم استان قم : قالی دستبافت، معرق کاری، منبت کاری، کاشی و سفال، خرمهره سازی، سنگ تراشی، خراطی چوب، تراش سنگ های قیمتی و انگشتر سازی هستند.
قالی دستباف از صنایع دستی قم
یکی از مهمترین صنایع دستی قم با قدمتی طولانی، فرش های دستباف است. هنرمندان قمی در حوزه قالی بافی فعالیت چشمگیری داشته اند. لذا باعث مهاجرت برخی از قالی بافان از سراسر کشور، به این استان شده اند. در زمان های گذشته عشایر و روستاییان قم به این حرفه مشغول بودند. ولی در اوایل قرن بیستم و با ورود تجار کاشانی به قم دارهای جدید وارد این شهر شد. امروزه مردان و زنان با سلیقه قمی در کارگاه های تولیدی خانگی و کارگاههای شهر مشغول به بافت قالی های دستباف، قالی های گل ابریشم، کرک و تمام ابریشم هستند که این امر نقش مهمی در اقتصاد خانواده را رقم می زند. البته بافندگان فرش ابریشم در قم اکثراً زنان می باشند.
مواد بکار رفته در قالی های قم شامل ابریشم، پشم و کرک است. همچنین نقوش طرح های لچک ترنج، شاه عباسی، جوشقانی، شکارگاه، محرابی نمایانگر این هنر اصیل ایرانی هستند.
فرش ابریشم دستباف قم از نفیس ترین صنایع دستى می باشد که از لحاظ رنگ آمیزى و طرح و نقشه اصیل ایرانى و کیفیت آن در دنیا رتبه اول را دارا میباشد و در کشورهاى اروپایى دوستاران بسیارى را دارد. از ویژگی های فرش ابریشم استان قم این است که به اندازه ای زیبا و ظریف بافته می شود که در نگاه اول به نظر می رسد این یک تابلوی نقاشی ست!
خرمهره از صنایع دستی قم
یکی از معروفترین صنایع دستی قم خرمهره است که قدمت ساخت آن به حدود پنج هزار سال پیش و به دوره هخامنشیان و اشکانیان و همزمان با ساخت کوره های ذوب مس می رسد. باستان شناسان خاستگاه تولید خرمهره را ایران می دانند. این صنایع دستی نفیس توسط شاهزاده های ایرانی به مصر فرستاده شده است. خرمهره سنگ آبی رنگ یا فیروزهای می باشد که کاربرد آن برای دفع چشم زخم و دفع انرژی های منفی است. همچنین رنگ آبی ملایم در روانشناسی بسیار آرامش بخش میباشد. گاهی برای زیبایی و استفاده در صنایع دستی دیگر مثل منسوجات نیز بکار می رود.
برای تولید خرمهره، در ابتدا گل مخصوص آماده شده را به اشکال مختلف در می آورند و سپس این ماده را پخت میکنند . این گل مخصوص از سیلیس (سنگ چخماق، ریگ سفید) ساخته شده که برای چسبندگی به آن امروزه سریش و در گذشته کتیرا اضافه می کردند. پخت آن حدود ۹ ساعت در کوره های با درجه حرارت حدود ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد انجام می شود.
سنگ تراشی
ساخت انگشترهایی زیبا با استفاده از تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی از دیگرصنایع دستی قم می باشد ، که درآمد اصلی بخش زیادی از مغازه داران اطراف حرم حضرت فاطمه معصومه(س) را شامل میشود. در نزدیک حرم مطهر نماد انگشتر کار شده با نگینهایی از سنگهای در محل عبور و مرور زائران نصب شده است.
معرق کاری کاشی
یکی دیگر از صنایع دستی قم می باشد که نقوش مختلف از رنگهای متفاوت کاشی را تراشیده و در کنار یکدیگر قرار می دهند و یک کاشی با ابعاد بزرگتر در میاورند. طراحی این نقوش گاهی از نقشهای گرهکشی و گاهی از نقشهای مختلف مانند گل و بوته، اسلیمی، ختایی یا خطوط مختلف را دارا می باشد. این کاشی ها زینت بخش بناهای تاریخی محسوب میشوند.
معرق کاری چوب
این هنر اصیل در استان قم از شهرت و معروفیت بسیاری برخوردار می باشد. تابلوهای معرق بسیار نفیس و ارزشمند از شاخص ترین آنهاست. همچنین این هنر در ساخت مبلمان نیز کاربرد دارد. برای تولید تابلوی معرق ابتدا روی سطح چوب، نقوش مد نظر را حک کرده و پس با کمک ابزار نجاری داخل آن را خالی کرده و در نهایت با چوب های رنگی و قطعات سنگی، فلزی، سرامیکی جای خالی را پر می کنند.
کاشی کاری
کاشی کاری هفت رنگ هنر منحصر بفرد این شهر است، این هنر یک نمونه از سبک کاشیکاری است که به عنوان یکی از صنایع دستی قم از رونق اقتصادی بسیار خوبی برخوردار است. این صنعت از نظر تولید و اجرای کار نسبت به معرق دارای سرعت بالاتری است شامل رنگهای سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزهای، قرمز، قهوهای، سبز، زرد، حنایی و طلائی است. طرح و نقش و خطوط مذهبی پس از کشیده شدن روی کاشیهای سفید، قلم گیری شده و با لعاب و رنگهای مخصوص رنگ آمیزی می شوند.
قلم گیری یکی از مراحل تولید کاشی هفت رنگ است که با یک نوع جوهر مشکی مخصوص، تمامی دور خطوط را قلم گیری میکنند و باعث برجسته شدن طرح و در نهایت تثبیت رنگ بر روی نقوش و خطوط می گردد و بعد با پخت متفاوت حدود ۱۰۰۰ تا ۱۱۵۰ درجه سانتیگراد به کوره می رود.
این تولیدات کار دست هم اکنون به کشورهایی همچون چین که قطب صنعتی جهان را دارا است ، صادر می گردد.
خراطی چوب
یکی از صنایع دستی شهر قم خراطی چوب است که با قدمت بیش از ۶۰۰ سال امروزه در بازار قدیم قم تولید می شود.
رنگ رزی
به دلیل بافت فرش دستبافت در قم، این صنعت یکی ازپررونق ترین صنایع در روزهای قدیم این شهر محسوب میشده است.
منبت کاری
این صنعت یکی از مهمترین صنایع دستی قم می باشد. که در این هنر ابتدا نقش مورد نظر را بر روی چوب که معمولا از جنس گردو است طراحی میکنند و به کمک ابزارهای مخصوص به حکاکی و کنده کاری بر روی چوب می پردازند. این صنعت که نشان دهنده سلیقه و نبوغ هنرمندان قمی است، در تولید، طراحی و منبت کاری اشیای تزیینی و تشریفاتی مانند منبت کاری مبلهای استیل جلوه بخش منازل ایرانی می شود.
در این هنر، هنرمندان بیشتر از نقوش اصیل که شامل طرحهای اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است، استفاده میکنند.
مهر و تسبیح
ازجمله معروفترین سوغات مناطق مذهبی و زیارتی است. تسبیح مجموعه ای از مهره های گرد از گل پخته یا سنگ های رنگین است که به نخ می کشند. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و دستگاه های تسبیح ساز، تسبیح های دست ساز کمتر یافت می شوند.
منسوجات سنتی
این محصولات که به کمک ابزارهایی ساده و با دست بافته می شوند یکی دیگر از صنایع دستی قم محسوب می شوند. نواربافی، عبابافی، خورجین بافی، شعربافی چند نمونه از این صنایع هستند. که کاربرد آنها برای تزئین وسایل منزل، شال، لباس و سجاده می باشد.
سفال
وجود خاک مرغوب در استان قم باعث رونق حرفه سفالگری در این شهر گشته است. پیدا شدن ظروف سفالی در تپه تاریخی صرم با قدمت ۵۲۰۰ سال، نشانگر سابقه تاریخی این صنعت در این شهر است. از گل رس و یا گل حاصل از سنگ های کائولن و کوارتز، انواع ظروف سفالی ساخته می شود و سپس با کنده کاری، نقاشی و یا نقوش برجسته بر روی آنها زیبایی خاصی را روی کار ایجاد میکنند. و پوششی لعابی به آن میدهند.
تولیدات سفال قم شامل انواع محصولات کاربردی مثل گلدان های سفالی، تزیینی، قالبی، چرخ ساز و.. است که با توجه به نیاز بازار تولید و عرضه می شوند. استفاده از لعاب با رنگ های مختلف و بکارگیری نقوش سنتی اسلامی از شاخصه های سفال قم می باشد.
مروار بافی
از دیگر صنایع دستی استان قم میتوان از مروار بافی نام برد. این صنایع دستی جزو صنایع نوپا در این شهر می باشد. این هنر نوعی از حصیربافی است که درمناطق شمالی ایران از رواج بیشتری برخوردار است. مروار از رشته های حاصل از الیاف سلولزی می باشد که با ابزار ساده ای، بافت می شود. که پس از تمیز کزدن درآب جوش قرار میدهند تا سطح رویی آن گرفته شود. بعد محصولاتی مانند انواع ظروف، سبدمیوه، صندلی، جالباسی ، یا درساخت مبلمان استفده می کنند.
گیوه بافی
به خاطر وجود آب و هوای گرم و خشک استان قم ، یکی از هنرهای کهن این استان گیوه دوزی یا گیوه بافی است. چون گیوه در فصل گرما، از عرق کردن پاها جلوگیری می کند.
نقاشی سنتی
انواع نقاشی بر روی شیشه، چوب، سفال، چینی، چرم، نقاشی دیواری از دیگرصنایع دستی این شهر می باشد. نقوش اسلیمی، ختایی، جانوری و شکارگاه نقوشی که در آثار هنری استان قم بیشتر به چشم می خورد.
از دیگر صنایع دستی استان قم می توان به منبت کاری، سرامیک سازی، کاشی کاری، درودگری، سنگ تراشی و حکاکی سنگ، تزئینات معماری، شیشه گری، انگشتر سازی، چلنگری، قلم زنی و … نام برد.